De masterclass 1999

Zaterdag 5 juni

Net als twee jaar geleden stond er bij deze masterclass Shakespeare op het menu.
De bekendste toneeltekst ter wereld is wel: "To be or not to be, that is the question."
Dit zijn de eerste woorden van een monoloog van Hamlet. Hamlet staat met een mes in zijn hand. Zijn vader is vermoord. Maar hij heeft het niet gedaan. Hij heeft helemaal niets gedaan. Hij vindt zichzelf een 'niets', hij 'is' niet. Daarom overweegt hij zich van kant te maken. Hij doet dat echter niet. Daarom vindt hij zichzelf een lafaard. Hij zegt:

Te zijn of niet te zijn, dat is de vraag: Of 't eervoller zou zijn te dulden In onze geest de schoten en de pijlen Van 't lot, dat gewelddadig ons belaagt Of 't hoofd te bieden aan een zee Van plagen en ze te enden door verzet? Te sterven, slapen, meer niet. En dat een slaap het einde zijn zou Van het hartzeer en de duizend angsten Die het erfdeel van het vlees zijn. 't Ware een voleinding met vroom gebed Te wensen. Sterven, slapen. Slapen? Wellicht dromen. Daar wringt de schoen! Want wat wij in die doodsslaap kunnen dromen, Als wij van de aardse worsteling zijn bevrijd, Roept ons een halt toe; dat is het waarom Rampzaligheid het leven zo lang rekt; Want wie zou 's werelds smaad en slagen dulden, 't Onrecht van de tiran, de hoon der trotsen, 't Leed om verachte liefde, 't getalm van 't recht, Bruutheid van de ambtenaren, 't gesmaal waarmee Nietswaardigheid stille verdienste hoont, Als hij zichzelf de kwijtbrief schenken kon Met één priemstoot? - Wie zou die lasten dragen, Steunen en zwoegen onder 't levensjuk, Als niet de angst voor iets na onze dood Dat onontdekte land, uit welks gebied Geen reiziger ooit keert, de wil verwarde En ons liever het huidige kwaad doet dulden Dan vluchten in een kwaad, ons onbekend? Zo maakt beschouwing lafaards van ons allen, En wordt de aangeboren frisse blos van besluitvaardigheid Verziekelijkt door 't onechte bleek van 't mijmeren; En ondernemingen van het hoogst gewicht Raken door zo te denken uit de koers En verliezen de naam van handeling.

Juist deze tekst had Victor Löw uitgekozen om mee te werken in deze masterclass.

Löw: "Vanochtend heb ik met de spelers gewerkt aan het begrip van de tekst. Vanmiddag wil ik laten zien wat er met zo'n tekst allemaal mogelijk is.
Nu we het begrip van de tekst onder de knie hebben, kunnen we de tekst juist zeggen. Maar een tekst kan juist, maar toch saai gezegd worden. Dat ligt aan de kundigheid van de acteur.
De speler heeft op het toneel de macht over het woord. Hij moet die macht zó gebruiken dat het publiek een mooie voorstelling te zien krijgt.
Veel gemaakte fouten zijn, dat er teveel de regie gevolgd wordt en dat de spelers te weinig naar elkaar, en naar zichzelf, luisteren."

Victor had de spelers gevraagd om het stukje van Hamlet voor te bereiden, zodat de tekst uitgesproken zou worden door de persoon die ze in het Eenakterfestival speelden.

Als eerste kwam de oude, vieze man uit 'Perseus in Avondrood' aan de beurt. In het stuk zit hij in zijn rolstoel en vegeteert. Hij leeft niet echt; hij is niet.
Löw: "Hoewel de situatie heel anders is, dan die in 'Hamlet', past de tekst er dus goed bij."
In combinatie met het spel (de motoriek van de oude man en zijn manier van praten) leverde dit een hele mooie monoloog op...

Als tweede komt de beroemde TV-kokkin uit 'Flambé. Haar man heeft haar verlaten voor de griet van de oliebollen-kraam.
Löw: "Dat je man uitgerekend met de griet van de oliebollen-kraam er vandoor is gegaan, is nog het ergste. Je hele huwelijk heeft blijkbaar niets voorgesteld. Dat sluit ook weer mooi aan op de tekst..."
Opnieuw zagen we een mooie monoloog. Heel anders dan de eerste, ook al was het dezelfde tekst.
De spelers hadden maar erg weinig tijd gehad om de tekst te leren en dat was wel een belemmering.
Löw: "Dan gebruiken we de tekst gewoon. Doe alsof het de speech is, die je hebt voorbereid om aan te kondigen dat je met je programma stopt. Heel streng..."
De kokkin veranderde nu voor onze ogen in een soort moeder-overste die ons kwam berispen. Löw schiet in de lach, maar met een strenge blik legt ze hem het zwijgen op. Prachtig...

Als derde komt de bejaardenverzorgster uit 'Perseus in Avondrood'. Löw geeft haar opdracht de tekst uit te spreken tegen de oude man in zijn rolstoel, alsof zij zijn gedachten vertolkt.
Het wordt pas echt mooi, als ze op het idee komt de tekst in het Fries te doen. (In 'Perseus in Avondrood' sprak ze ook Fries.) Reeds de eerste zin:
"Weze of nèt weze, dat is de vraag!"
sloeg in als een bom. En de hele monoloog kreeg nu opeens veel meer kracht.
Löw: "Mooi om te zien wat de melodie van een taal voor verschil maakt. Je ziet dat ook bij Vlaamse stukken..."

Als vierde één van de speelsters uit "Orgasme... Stoel!" Ze legt uit hoe in hun stuk één vrouw gespeeld werd door vijf vrouwen, die elk een deel van haar karakter weergaven. Eén is geil; de tweede is aan de drugs; de derde is gevoelig; de vierde zakelijk, slim; de vijfde, dat was zij, nuchter, een beetje dom, vrolijk wel. Geen seks, nee-nee-nee...
Dat nee-nee-nee gaan we naar Hamlet vertalen. De éne seconde dat ze naar de badkamer holt om tsjak-tsjak haar polsen door te snijden. Ze zegt de tekst tegen de man die voor de badkamerdeur staat...
Opnieuw zien we dezelfde tekst op een heel andere manier vertolkt.

De volgende die aan de beurt komt is Masja, één van de drie zussen uit 'Een gevoel van zes letters'. In dat stuk heeft ze ook een monoloog, waarin ze zich verbaast over de taal. "Bazelen, zeveren, wat is dat toch? Het kleine verschil tussen veldslag en veldsla, wonderlijk..."
Löw: "Probeer de tekst van Hamlet ook eens te doen, alsof je je erover verbaast... Alsof je hem belachelijk vindt..."
Opnieuw ontstaat er een heel ander stuk uit dezelfde tekst.

Ook de keukenprins uit "Flambé" komt aan bod. Door de gebaartjes die hij in dat stuk maakte sterk uit te vergroten, verandert hij in een spastisch wrak, zó verslagen is hij dat zijn TV-show niet doorgaat.
Löw: "Het kàn allemaal in dit stuk, het kàn..."

Er waren erg veel genomineerden en ze moesten allemaal aan de beurt komen. Maar de tijd begon wel te dringen. Dan maar twee tegelijk.
De beide oude dames uit 'Perseus in Avondrood' brengen de tekst als een grafrede bij het graf van de zuster. Ze zijn zogenaamd bedroefd. Maar één van de twee krijgt de slappe lach. Die lach wordt in het spel verwerkt.
Löw: "Denk maar dat er de doodstraf op lachen staat; je móét het inhouden..."

Ook Lydia en Stan, het architectenechtpaar uit "Hundertwasser" doen de monoloog samen. Lydia brengt de tekst als een soort verwijt aan haar man. Hij zit er onverstoorbaar bij.

Als laatste de andere bejaarde man uit "Perseus in Avondrood". Hij brengt de tekst heel gevoelig, met veel stiltes...

Löw: "Helaas, de tijd is op.
We hebben vandaag veel mooie dingen gezien.
De vreugde, de nieuwsgierigheid, het willen weten wat spelen is.
Ik wou dat de 'beroeps' dat konden vasthouden.
Ik heb deze middag heel aangenaam gevonden. Verlichtend, plezierig!"

Deze middag was een mooie afsluiting van een zeer geslaagd eenakterfestival.

Tot volgend jaar!