De tweede avond

Donderdag 13 mei

Interviews

De interviews werden vandaag afgenomen door Jan van der Mast. Als eerste DUW uit Delft met het stuk 'Ana en Peter', dat is geschreven door Carlos Gorostiza en geregisseerd door Maarten Freriks.
Van der Mast: "Hoeveel stukken hebben jullie al geregisseerd?"
Freriks: "Dit is het vijfde."
Geerlings: "Ik weet het niet. Het veertigste ofzo..."

Van der Mast: "En hoe zijn jullie gekomen tot de keuze van dit stuk?"
Freriks: "De keuze is tot stand gekomen bij de voorbereiding van Internet Dyonisia in Gouda. Toevallig kregen we daar een Spaanse vertaalster toegewezen, dus moesten we een Spaans-talig stuk kiezen. We hebben toen op basis van samenvattingen een stuk uitgekozen en dat stuk is daarna vertaald."
Geerlings: "Wij moesten een stuk kiezen om te vertonen in het Bibliotheek-theater in Rotterdam. Dat moest een literair stuk zijn. Toen kreeg ik van een Rotterdamse speler dit stuk aangereikt en het ging over boeken. Dat zagen ze bij het Bibliotheek-theater wel zitten. Het is eind 60-er jaren geschreven en het is één keer opgevoerd in het professionele circuit. Dat was bij de Haagse Comedie in '70 of '71.
Het gaat over een uitgeverij, waar een extern adviseur is ingehuurd, om de efficiëntie te verbeteren."
Van der Mast: "Dat is nog niet zo'n slecht idee, toch?"
Geerlings: "Maar als het over kunst gaat, gaat dat mis. Lucebert heeft eens gezegd: 'Alles van waarde is weerloos.'"

Freriks: "Ons stuk is ook uit de 70-er jaren. Het gaat over de dictatuur; dat gegeven is erin uitgewerkt. We hebben dit vorig jaar in Gouda gespeeld, maar nu is het nog actueler. Het gaat om de vraag in hoeverre je je kunt afsluiten van het leed in de wereld.
We hebben ten opzichte van de opvoering in Gouda erg veel veranderd. De dierlijke beginsituatie, die nog wel in de programmaboekjes staat, hebben we veranderd. We zien nu twee mensen die een bewuste keuze hebben gemaakt. Dat geeft een andere sfeer aan het begin.
We hadden hier niet de sfeer van de ruimte in Gouda. Daar hadden we stalen balken, afgeknipte kabels, een kast waar vroeger allemaal lampjes en metertjes op hadden gezeten. Het moest hier compleet anders."
Van der Mast: "Bij DUW valt me altijd de vormgeving op."
Freriks: "Daar heeft Dieuwke Reitsma voor gezorgd. De vormgeving ontstaat meestal gaandeweg. Maar die is altijd conceptueel. We proberen dus niet om iets na te bouwen. En verder gaat het om de functie in het stuk."
Geerlings: "Ons stuk is een praatstuk. We hebben een eenvoudige vormgeving. We hebben het ook moeten inkorten van 70 naar 50 minuten. Het moest korter. Dat was niet zo erg. Het stuk is er sneller door geworden. Misschien heeft het zelfs aan kracht gewonnen."

Van der Mast: "Waar staan de letters DUW voor?"
Freriks: "DUW betekent Dienst Uitvoerende Werken. Dat slaat op het feit dat we niet alleen toneelvoorstellingen doen, maar ook kunnen worden ingehuurd voor feesten en andere bijzondere gelegenheden."
Van der Mast: "Je doet nu alleen nog de regie. Speel je niet meer mee?"
Freriks: "Nee, dit werkt veel beter. Je kunt jezelf niet regisseren. En het is ook erg moeilijk om op het spel van de anderen te letten als je zelf aan het spelen bent."
Van der Mast: "Wat voor type regisseur ben je? Schrijf je alles dwingend voor wat er moet gebeuren?"
Freriks: "Nee, het spel moet ontstaan tijdens de repetities. Met de spelers samen zoeken we dan uit hoe het worden moet."

Van der Mast: "En wat voor type ben jij, Eddy?"
Geerlings: "Hoe er gewerkt wordt ligt aan het stuk en aan de spelers. Tijdens het repetitieproces wil ik de mogelijkheden ontdekken. Ik ben wel erg secuur in mijn regie; ik ben niet gauw tevreden. Toch ben ik wel erg vriendelijk voor de spelers. Ik ga zeker geen confrontatie aan met de spelers, zoals sommige regisseurs wel doen.
Ik vind het ook heel belangrijk om snel te zeggen wat goed is, dat werkt op de spelers erg stimulerend."

Van der Mast: "Je bent ook toneelrecencent, hè?"
Geerlings: "Niet meer, ik heb dat 19 jaar gedaan, maar ik ben ermee gestopt. De krant heeft me er uit gezwiept. Omdat het almaar commerciëler moet. Er wordt tegenwoordig verwacht dat je niet alleen een recensie schrijft, maar ook nog eens je oor te luisteren legt of er nog 'nieuws' is. Er is tegenwoordig minder rust voor wat je zelf wilt schrijven. In feite heeft het thema van het stuk dat we vanavond brengen hier veel mee te maken."
Van der Mast: "Oh, ik wilde namelijk vragen of er ook een kruisbestuiving is tussen regisseren en recenseren..."
Geerlings: "Zeker, het recenseren stimuleert me bij het regiewerk. En het is een groot voordeel om veel stukken gezien te hebben. Zo zag ik bijvoorbeeld dat 'De Getemde Feeks' van Shakespeare op het ogenblik gespeeld wordt in Delft, in de vertaling van Dirk Tanghe. Tien jaar geleden heb ik dat stuk ook gezien in deze vertaling. Ik wist dat deze veel leuker is dan de officiële vertaling. Als ik 'De Getemde Feeks' ga doen, zou ik ook voor deze vertaling kiezen."

Ana en Peter

Twee wezens hangen doelloos rond in een ruimte, waarin het een gigantische puinhoop is. Ze hebben nauwelijks contact met elkaar en lijken niet te kunnen praten. Ze communiceren via klanken en uitroepen. Ze spelen, vechten, eten, vertonen het primair gedrag zoals mensapen dat vertonen. Op een bepaald moment vindt één van hen een stukje gestreepte stof. Dit roept herinneringen op en met de herinnering komt geleidelijk de herkenning, het contact, hun taal en hun menselijkheid terug. Tijdens deze "evolutie in een notedop" ontdekken ze dat ze zich ooit bewust van de buitenwereld hebben afgesloten uit angst. Dat ze hierdoor ook vriendschappen hebben verraden met de dood van een goede vriend tot gevolg, wordt pijnlijk duidelijk aan bet slot van het stuk. De vraag rest, hoe nu verder? Carlos Corostize is een Argentijnse schrijver. Met Ana en Pedro behandelt hij de dilemma's van het leven in een dictatuur.

Dit stuk begon met de langste stilte die ik ooit op het toneel gezien heb. Stiltes kunnen mooi zijn, maar je kunt ook overdrijven. Het was wel leuk om te zien hoe de zaal hierop reageerde. Men werd tamelijk onrustig.
Beide spelers zaten op een stapel conservenblikken en deden minutenlang niets. Uiteindelijk ging het meisje wat met de conservenblikken spelen en toen vond ze al snel het 'reepje stof', dat het keerpunt vormt in dit stuk.
Blijkbaar is de hele 'dierlijke fase' van de beide hoofdpersonen vervangen door die éne lange stilte.
De puinhoop waarin deze mensen leven was bij de voorstelling in Gouda helemaal over de grond verspreid. Zo'n opstelling werkt niet in een theater, daarom was de puinhoop hier verticaal opgesteld, in de vorm van een grote kast met heel veel kartonnen dozen. Dat is tenminste goed zichtbaar vanuit de zaal. Maar het zag er wel veel te ordelijk en opgeruimd uit, volgens mij.

Ik denk dat de aanpassingen en veranderingen die het stuk sinds 'Gouda' heeft ondergaan het niet verbeterd hebben. Daar wist het stuk me te boeien. Dit keer was dat niet het geval.

Enkele publieksreacties

De schommelstoel

Het werd eerst donker. Toen ging plotseling het licht aan, en de handeling begon onmiddellijk.
We zien een man, die blijkbaar juist de kamer van zijn baas is binnengekomen. Hij is ontslagen en gaat nu alles tegen zijn chef zeggen, wat hij jaren vóór zich gehouden heeft.
De chef blijft beleefd en zakelijk, maar hij wil deze man het liefst zo snel mogelijk weg hebben. Uiteindelijk lijkt dat te lukken, en de chef neemt afscheid met: "Nou, tot morgen dan." En het wordt weer donker.
Afgelopen, dacht ik. En een mooi slot: Die chef heeft blijkbaar zó weinig echte aandacht aan deze man besteed, dat hij zich niet eens realiseert dat hij morgen niet terug zal komen op het werk.
Ik wilde al gaan klappen, toen het licht plotseling weer aan ging: Er was een derde man op het toneel verschenen. Het gesprek neemt nu plotseling een heel andere wending. En er komt ook meer dynamiek op het toneel.
Een boeiend stuk. Maar tegen het einde ben ik de draad toch kwijt geraakt. Hoewel het was ingekort, had ik de indruk dat het toch wat te lang duurde.

Enkele publieksreacties

Jury

Pieterse: "We hebben vanavond stukken uit twee totaal verschillende dramatische tradities gezien.

• Het eerste stuk is afkomstig uit Argentinië. Het is een voorbeeld van hoe eind jaren zestig stukken werden geproduceerd op basis van improvisaties. Het waren collectieve werkstukken, waarin de schrijvers samenwerkten met de spelers.
  Hierbij werd vaak geprobeerd om wereldproblemen op het toneel vorm te geven. Zoals bijvoorbeeld 'de bom'.
  Een bekend thema uit die tijd is ook dat er, na het vallen van de bom, bijvoorbeeld drie mensen gespaard blijven, die dan samen beginnen een nieuwe maatschappij op te bouwen. Tot ook zij weer ruzie krijgen...
  Aan dat thema deed dit stuk ons denken.
• Het tweede stuk komt uit Frankrijk. We zien hier een typisch voorbeeld van een briljante conversatie, waar de Fransen en Engelsen zo goed in zijn.
  Onder zo'n conversatie gaat van alles schuil. Het indirecte, de subtekst, is wat deze stukken zo boeiend maakt. Je ziet dat er veel meer onder zit.

Het eerste stuk

Leerdam: "Er is hier geprobeerd om op basis van een onmogelijke tekst van Carlos Gorostiza iets op het podium te zetten. Maar het wordt ons niet duidelijk. Ana blijft het hele stuk door een kinderlijk typetje. Pedro probeert een personage vorm te geven. Het is niet gelukt.
Wel hebben we veel waardering voor deze poging, en voor het lichtontwerp."

Pieterse: "Tips voor de makers:

• Heb minder eerbied voor de tekst. Met name het eerste gedeelte had veel losser van de tekst gewerkt moeten worden. De tekst zoals hij hier staat is waarschijnlijk tot stand gekomen in een samenspel van de acteurs met de schrijver en het is dus iets dat bij hun paste. Maak daar gerust iets van dat bij jezelf past.
• De spanningsboog is te klein om de gigantische verandering weer te geven die deze mensen doormaken. Probeer, bijvoorbeeld met behulp van muziek, de tijd te decouperen. Dat kan helpen."

Het tweede stuk

Pieterse: "Dit stuk was heel anders. Met heel veel woorden. Er is duidelijk heel goed aan de tekstbehandeling gewerkt. Maar die is in dit stuk toch misschien niet het belangrijkste. Het gaat hier vooral om de laag ónder de tekst. En daar misten we de 'prikken'. Het zijn de prikken die zich uiten in houding, in mise-en-scêne, in lichaamstaal. Dat praten hoort alleen maar de bovenlaag te zijn.
We vonden de mise-en-scêne erg statisch. De derde speler doorbrak dat gelukkig enigszins. Hij leek beter in zijn huid te zitten, was meer ongegeneerd en bracht dynamiek.
We vonden dit nogal een traditionele opvoering en we hebben vooral de buitenkant gezien."

Leerdam: "Tips voor de makers:

• De kadans, het ritme van de tekst is essentiëel.
• Probeer de stiltes meer uit te diepen.
• Trek de mise-en-scêne meer uit elkaar, daarmee wint ook de tekst aan kracht.
• Er is wel erg goed samen gespeeld.
• Er zit nog veel meer in."

Nominaties voor de Delftse Koe

Dim Rossen

Oscar in 'De Schommelstoel' van De Onderneming uit Rotterdam

Hein Snijders

Peter in 'De Schommelstoel' van De Onderneming uit Rotterdam