De derde avond

Vrijdag 22 mei

Interviews

De interviews werden vandaag afgenomen door Piet van der Pas. Van der Pas begint met een uitgebreide inleiding over het eenakterfestival en de mensen die eraan meewerken. Leuk om iets meer te weten van de achtergrond van al die mensen. Het was wel een enorme stortvloed van namen, plaatsen, data en gebeurtenissen. Meer dan ik hier kan weergeven.

Gisèle Noordzij regisseerde voor de Jeugdtheaterschool VAK uit Delft het stuk 'De Vuurdoop'.
Noordzij: "Dit stuk ging oorspronkelijk over de middeleeuwen, de reformatie-tijd. Het gaat over de strijd om de macht. Het ging over de wederdopers, die hun ideologie wilden overbrengen op de staat.
We zagen een parallel met de gebeurtenissen in de Oosterparkwijk. Na de rellen daar is er naar de politie gewezen en er is een heel schandaal ontstaan.
Maar wat bezielde die jongeren? Daarvan vind je iets in het stuk.
Het stuk paste ook erg goed bij de leeftijd van de spelers. Ik heb het wel enigszins moeten inkorten en aanpassen. Dat was best moeilijk."
Van der Pas: "Waarom heb je het stuk verplaatst naar onze tijd?"
Noordzij: "Dit is jeugdtheater. (Vooral) jongeren kijken er naar. Ik wilde het herkenbaar maken voor die doelgroep."
Van der Pas: "Het stuk bevat weinig handeling. Er gebeurt van alles, maar dat wordt op het toneel alleen maar verteld. Hoe ben je daar in je regie mee omgegaan?"
Noordzij: "Ja, het is een heel informatief stuk. De toehoorder moet alles tot zich nemen wat er gezegd wordt. Het is een soort docudrama.
Het was bij de repetities een grote strijd om al deze moeilijke teksten te leren en te begrijpen.
We hebben tijdens de repetities ook naar handelingen gezocht, maar die zijn niet altijd nodig.
Het is heel filmisch theater geworden. Een goed script voor een film. Korte scênes, die telkens op een andere lokatie plaatsvinden.
Ga maar kijken!"

Paulien Landman regisseerde voor de Delftse Komedie uit Delft 'Boven het Dal' van Moniek Kramer.
Landman: "Ik had dit stuk al eerder gelezen en ik 'had er iets mee'. Het is gewoon een heel leuk stuk. De manier van schrijven. De personages. Het gegeven."
Van der Pas: "'Boven het Dal' doet me denken aan 'Huis Clos'. Wat is volgens jouw de thematiek van dit stuk?"
Landman: "Het gaat over de vraag of je je lot in eigen hand kunt houden. Hoe gemakkelijk het is om daar afstand van te nemen, of hoe moeilijk. Het gaat over communicatie."
Van der Pas: "Hoe hebben jullie aan het stuk gewerkt?"
Landman: "Tijdens de repetitie-periode zijn we geleidelijk steeds dichter bij de tekst gaan zitten. Er is ontzettend veel humor in deze tekst. Het is geen klucht, het heeft meer diepgang. De schillen vallen één voor één van deze mensen af."
Van der Pas: "En eindigt het hoopvol?"
Landman: "Jazeker, er is hoop!"

De Vuurdoop

'De Vuurdoop' is geschreven door Martin Hartkamp en werd in 1983 voor het eerst opgevoerd door de Haagse Comedie. Zijn verhaal speelt zich af tijdens de Middeleeuwen. Gisèle Noordzij heeft het stuk, in samenwerking met de schrijver, bewerkt en het verhaal verplaatst naar 1998. De Vuurdoop laat de onderlinge relaties tussen de Leden van de Beweging zien en hoe lastig het is om een ideaal te bereiken als niet iedereen hetzelfde nastreeft.

Er was bijna geen decor, alleen wat tafels en stoelen en een paar bierkratten. Ondersteund met licht.
Bij de vele scêne-wisselingen moesten die tafels en stoelen wel steeds verplaatst worden. Dat zag er heel beweeglijk uit, in tegenstelling tot de meeste scênes die gespeeld werden.

Toen de hoofdpersoon moest onderduiken, werden er twee tafels in het midden gezet, ongeveer zestig centimeter van elkaar. Aan één van de tafels was een scharnierende plank bevestigd, die de afstand overbrugde.
Toen de spelers op de tafels gingen staan, zag je opeens wat ze hier in een paar seconden hadden gebouwd: Een kelderluik. De hoofdpersoon kroop door het luik en nu konden we hem zien zitten, ondergedoken in de kelder.
Heel mooi gedaan!

Een leuk stuk. Het paste goed bij deze jongeren. Er waren ook veel jonge rollen in, dat maakte het gemakkelijker dan 'Antigone', dat de VAK theaterschool vorig jaar opvoerde.
Er kwamen wel enkele oudere rollen voor in het stuk, en dat blijft voor jongeren erg moeilijk om in te vullen. Iedereen kan zien en horen dat ze jongeren zijn. Het komt niet geloofwaardig over.
Daar werd wel op een heel leuke manier mee om gegaan. Het was echt heel komisch toen wethouder Zijlstra voorstelde om zich te vermommen als jongere en zo te infiltreren.
Haar collega: "U, als jongere? Dat gelooft geen mens!"

Aan het slot ging het allemaal heel snel. Ik weet niet zeker of ik nu snap hoe het is afgelopen.
Ook de relatie met de Oosterparkwijk-rellen zie ik niet zo. Voor mij is de enige overeenkomst dat het in beide gevallen gaat over jongeren, die amok maken.

Enkele publieksreacties

Boven het Dal

Het decor doet denken aan een ziekenhuis, maar ook aan de showroom van een schuifpuiën-leverancier. Overal zijn glazen deuren, gedeeltelijk wit, gedeeltelijk doorzichtig. Allemaal verschillend. Achter de deuren zien we mensen staan. Ervoor staat niemand. De achtergrond is blauw. We horen een beademingsmachine.

Er komt iemand binnen, maar niemand bekommert zich om hem. Om de aandacht te trekken slaat hij op een gong die daar hangt.

Dat werkt. Binnen een paar seconden staat iedereen om hem heen en staat hem aan te gapen. Een slechte binnenkomer voor deze nieuwe gast in de kliniek: Hij heeft een regel overtreden. Dat voel je.
Een hele goede binnenkomer voor het stuk!

En het blijft goed. Een mooi stuk, waarin goed geacteerd wordt, door alle spelers.

In de loop van het stuk komt er nog een heel mooi decorstuk tevoorschijn: Een multi-functioneel meubel, dat dienst doet als eettafel, maar waarin ook voor alle spelers een krukje blijkt te zitten. Die krukjes laten zich even later weer razendsnel omtoveren in stoeltjes, waarin de patiënten hun UV-licht behandeling ondergaan.
Aan het eind van het stuk duikt het meubel weer op, nu omgebouwd tot de werktafel van een goochelaar, waarop een meisje in tweeën wordt gezaagd.

Het stuk werkt toe naar een climax, de viering van 'De Eerste Avond Van De Maand', waar de ontknoping plaatsvindt.

Ik heb er van genoten.

Enkele publieksreacties

Jury

Aus Greidanus: "Ik zie dat het al half twaalf is, reken er maar op dat het laat wordt, vanavond!
We zouden bijvoorbeeld al een uur kunnen praten over be-, ver- en vooroordelen over voorstellingen.
Je kunt zeggen dat iemand een ander stuk, of een ander decor of andere spelers had moeten kiezen, maar dat is niet interessant.
De keuzes die gemaakt zijn lagen er nu eenmaal. Wat op dat moment interessant is, dat is te kijken wat je kunt doen met het materiaal dat je hebt. Wat kun je toevoegen?
Als we nu kijken naar het eerste stuk, wat vind jij dan een interessant moment, Sacha?"

Sacha Bulthuis: "In het eerste stuk kwamen enorm veel thema's aan de orde. Zo was bijvoorbeeld de hoofdrolspeler tegen geweld en er wordt hem een mes aangereikt. Hij neemt dat mes aan, hoewel hij het niet wil. Zo'n moment zou je in slow-motion kunnen spelen, daar zit zoveel in.
Mijn advies aan de spelers van het eerste stuk is om zo brutaal mogelijk te zijn. Zoek de moeilijkheden op in je rol, in plaats van ze uit de weg te gaan."

Greidanus: "Inderdaad, alles wat je doet op toneel..."

Aus houdt opeens op met spreken en kijkt naar iets bij de rand van het toneel. Hij kijkt nog beter, komt uit zijn stoel, buigt zich voorover, gaat op zijn buik liggen om het beter te kunnen zien... En neemt dan weer rustig plaats.

Greidanus: "Alles wat je doet op toneel, kun je uitspelen."

Greidanus: "Het mooiste in een theater zijn de stiltes. Zodra het stil is, denkt het publiek: 'Waarom zegt hij niks. En wat zou zij nu denken?' Dat zag je vanavond in beide stukken gebeuren.
De tekst van het eerste stuk was trouwens bepaald niet makkelijk. Het bevat heel veel taal en je moet elke zin waarmaken."

Bulthuis: "Ik vond de eerste groep vooral goed bij het applaus, en bij alle changementen. Daar zag je hoe deze mensen spontaan reageren op elkaar."

Greidanus: "Laten we nog een voorbeeld nemen. Waar is dat meisje dat op een tafel stond en riep: 'Ik geloof in de beweging!' Doe dat nog eens. Ga maar op je stoel staan, en probeer de mensen hier in de zaal mee te krijgen."

Ze probeert op haar stoel te klimmen, maar daar zijn theaterstoelen niet geschikt voor. Ze komt dus bijna te vallen.

Greidanus: "Kijk, hier gebeurt iets. Als regisseur moet je altijd proberen om zoiets er in te houden. Zoiets is levendig en... het klopt niet. Dat is ideaal. Als Romeo en Julia elkaar krijgen, is het stuk uit. Daar heb je niks aan."

Het komt toch zover dat Nasim op haar stoel gaat staan en de zaal toeschreeuwt.
Nasim: "Ik geloof in de beweging!"
Er gaat een groot applaus op en er klinken kreten van instemming. De sfeer in de zaal is geweldig en iedereen voelt sympathie voor dat kleine meisje, dat daar zo moedig bezig is.

Greidanus: "Vroeger kende men in het toneel 1e, 2e en 3e plans-acteurs. De eerste plans-acteurs mochten vooraan staan, in het midden. Maar dat is dramatisch gezien de slechtste plaats op het toneel. Tegenwoordig hebben we dat dus niet meer. Mijn advies is om weg te blijven uit dat midden."

Greidanus: "Het is ook leuk om juist niet in de richting van het publiek te praten. Door niet in de richting van het publiek te praten, maak je het publiek tot een soort voyeur. Dat werkt erg goed."

Hij doet het op verschillende manieren voor, staat zelfs met zijn rug naar het publiek en zijn hoofd tussen de plooien van het gordijn. Maar hij blijft verstaanbaar!
Het klopt; het ziet er interessanter uit. Maar het vereist wel een goede stemtechniek!

Bulthuis: "Het tweede stuk deed me sterk aan Ionesco denken. Ik ben op het ogenblik aan het repeteren voor 'De Euthanasie-kliniek' van Ionesco. Dat is een absurdistisch stuk.
In zo'n stuk zie je altijd een 'buitengeslotene'.
In dit geval was dat de man die als nieuweling in de kliniek binnenkwam. Op het moment dat er een nieuwe persoon binnen komt, gelden er nieuwe spelregels.
Als er kontakt komt met de nieuwkomer, werkt dat hilarisch. Op dat moment is het absurdisme weg."

Greidanus: "Een mooi moment in het tweede stuk was, toen de nieuwkomer op de gong sloeg. Binnen 3 seconden stonden alle anderen er omheen.
Een opkomst is altijd belangrijk. Maar als er vijf mensen tegelijk opkomen, dan gebeurt er zo veel, dan hoef je verder helemaal niks meer te doen. Alleen maar kijken doet al genoeg."

De spelers van het tweede stuk worden op het toneel gevraagd, om dit te demonstreren. Aus plaatst ze in een klein groepje bij elkaar links op het toneel, met de opdracht om allemaal naar Sacha te kijken, die rechts zit.

Greidanus: "Het maakt niet uit hoe jullie precies staan. Hoe fouter, hoe on-economischer, hoe beter. Dit ziet er al mooi uit, maar het wordt nog mooier als Sacha terugkijkt.
Zou je dat even willen spelen voor ons?"

Bulthuis: "Ja, ja, nou mag ik het weer spelen. Speel het zelf. Ik zal eens wat anti-mise-en-scêne doen."

Ze draait zich met stoel en al af van Aus en de spelers links op het toneel en ze blijft zo zitten.
De spelers links blijven naar haar kijken.
Er ontstaat nu een spanning en die groeit. Doet Sacha nou mee, of gaat ze helemaal niet kijken?
Plotseling draait Sacha haar hoofd om en ze kijkt terug. Langzaam draait ze ook haar lichaam in die richting. Daarna buigt ze haar bovenlichaam naar de anderen toe, zodat ze nog iets dichter bij komt, zonder uit haar stoel te komen. En dan komt ze met een stuk tekst van Ionesco.

Greidanus (tegen de spelers links op het toneel): "Nu moeten jullie zachtjes beginnen te lachen."

De tekst van Sacha gaat nog enkele zinnen door. Het is een tekst waarin de spreker vrij veel van zichzelf blootgeeft, zich kwetsbaar opstelt.
Het effect van die tekst, uitgesproken tegen die groep die staat te kijken en te lachen, was nogal beklemmend.
Zo zagen we voor onze ogen een mini-toneelstukje ontstaan, dat heel boeiend was om naar te kijken. Prachtig!

Bulthuis: Laatst moest ik een lezing houden over toneel.
Nou ben ik daar helemaal geen voorstander van: Toneel, dat moet je doen, daar moet je niet over praten.
Ik hield dus die lezing, maar ik had van te voren met iemand afgesproken, dat hij me tijdens mijn verhaal twee keer zou komen storen met de mededeling dat er telefoon voor me was en een derde keer om een briefje bij me neer te leggen.
Zo gebeurde het. Ik keek even naar het briefje, legde het bij me neer, en ging door met mijn verhaal.
Na een tijdje zei ik:
'Nu zit er niemand meer naar mijn verhaal te luisteren, en iedereen vraagt zich af: "Wat staat er op dat briefje?"
Nou, ik kan U verzekeren: Helemaal niets!'
Zo zie je hoe je met je handelingen iets bij het publiek kunt laten gebeuren."

Ook Daniel, de burgemeester uit het eerste stuk komt aan de beurt. In het stuk zien we hem veel denken, piekeren en wachten. Aus doet voor hoe hij dat in het stuk doet. Het ziet er uit als Freek de Jonge, die met opzet op deze manier acteert. Het lijkt op cabaret.
Greidanus: "Je speelt dat op een bepaalde manier. Maar stel je nu eens een nachtmerrie voor waarin je ook moet spelen, en je bent opeens vergeten hoe je dat deed. Probeer eens wat je dan zou doen."
Dat lukt.
Greidanus: "Je ziet het, er is van alles mogelijk. En het komt vanuit Jezelf."

Greidanus: "Tot slot nog een advies aan allemaal: Vooral Doorgaan!"

Een geweldige verrassing, deze extra masterclass. Ik heb geprobeerd om er zo veel mogelijk van weer te geven, maar het is zoals Sacha Bulthuis zei: "Je moet er niet over praten, je moet het doen." Of minstens er bij zijn. Dit had ik voor geen goud willen missen...

Nominaties voor de Delftse Koe

Thomas Maas

De professor uit 'Boven het Dal'

Daniel de Ruiter

Burgemeester Colijn uit 'De Vuurdoop' van Jeugdtheaterschool VAK

Nasim Miradi

Hilde uit 'De Vuurdoop' van Jeugdtheaterschool VAK